A ju kujtohen “Golf-at 2-sh”, “Mercedesat 240”, “Opel Calibra” apo shumë modele të tjera makinash që në fund të viteve 90-të dhe fillim të viteve 2000 ishin me shumicë në vendin tonë?! Modele tashmë të denja për komunitetin retro. Shqipëria e më shumë se 20 viteve më parë vjen e treguar nga përjetimi i gazetarit italian Emilio Deleidi, i cili shkruan për më shumë se 30 vite për revistën prestigjoze italiane, “Quattroruote”. Kujtojmë që edhe Automobile Club Albania ka një bashkëpunim me këtë revistë duke publikuar ekskluzivisht në revistën “AutoClub” materialet e saj prej një periudhe 7-vjeçare. Deleidi ka publikuar shkrimin e tij dy ditë më parë duke treguar impresionet e vizitës së tij në vendin tonë 20 vite më parë, ndërsa bën krahasimin me ditët e sotme.
“Makinat me targa italiane që udhëtonin nëpër Shqipëri i kisha parë në raportimet e lajmeve. Por, Shqipëria në 1999 ishte shumë e ndryshme nga sot. Njëzet vjet më vonë u bë një vend modern i cili, në mes të pandemisë, dërgoi edhe stafin e mjekëve të tij për të ndihmuar italianët në vështirësi. Në atë kohë, Shqipëria priti dhjetëra mijëra refugjatë kosovarë që u larguan nga shtypja e ushtrisë serbe dhe malazeze. Një eksod biblik, i cili përkeqësoi situatën e një vendi tashmë në gjunjë për shkak të vështirësive ekonomike që u shkaktuan në 1997. Një vend nga i cili mijëra emigrantë u larguan me të gjitha mjetet, gomone, anije me grupe njerëzish që kaluan Adriatikun dhe zbarkuan në brigjet italiane. Dhe ato makina me targa italiane që qarkullonin në Tiranë, Durrës apo Vlorë sigurisht që nuk mund të ishin turistë. Unë kërkova të shkoj dhe t’i kërkoj, për të kuptuar nga kanë ardhur dhe si. Dhe në atë kohë unë bëra një fluturim me Alitalia nga Milano për në Tiranë”, shkruan gazetari italian në artikullin e tij.
Para nisjes. “Në të vërtetë, organizimi i gjithçkaje nuk ishte i lehtë. Unë i kërkova sekretarisë sonë të më gjente një makinë me qira, që të mund të lëvizja lirshëm në vend. Nuk kishte asnjë, ishte përgjigja standarde e agjencive të mëdha. Derisa dikush pranoi në realitet se ata nuk kishin sepse të gjitha ishin të vjedhura dhe asnjë operator nuk ishte i gatshëm të jepte makina me qira për italianët. Në fund, hoteli i një prej rrjeteve të mëdha ndërkombëtare në qendër të Tiranës u përgjigj dhe ata më vendosën në dispozicion një makinë dhe një shofer, i cili do të ishte në dispozicionin tim gjatë qëndrimit. Më mirë në këtë mënyrë, mendova se do ishte më e sigurt. Gjithashtu, sepse procedurat për gazetarët italianë parashikonin protokolle mjaft të ngurta: regjistrim në konsullatën e mbërritjes dhe komunikim të të gjitha udhëtimeve. Nëse çdo njëzet e katër orë nuk do të kishte asnjë lajm, do të ndizej alarmi, çka do të thoshte se rreziku i rrëmbimeve nga bandat që ishin në territor ishte mjaft i lartë”, tregon Deleidi duke kujtuar udhëtimin e tij 20 vite më parë në vendin tonë.
Në rrugë. “Ai po më pret në aeroport, me Mercedesin e tij E300 (seri W124 për saktësi), por ai flet vetëm shqip. OK, e kuptoj që me shoferin tim do të më duhet të komunikoj me gjeste. Ai më çon në hotel, pastaj në konsullatë, ku unë shoqërohem nga karabinierët, të cilët janë kudo. Duhet prania e zbatimit të ligjit italian, duke pasur parasysh që qeverisë i duhen ndihmë për të ruajtur rendin. Duke tundur pasaportën e Bashkimit Evropian unë kaloj mes turmës së shqiptarëve që grumbullohen në hyrje të misionit diplomatik, duke shpresuar të marrin një vizë. Pastaj, kthehem te udhërrëfyesi im dhe jam gati për të dalë në gjueti për makinat me targa italiane. Ai më bën të kuptoj se është i gatshëm të më çojë në Vlorë, me kusht që të nisemi përpara orës 15:00, sepse më vonë rrugët nuk janë të sigurta. Nisemi drejt Durrësit, duke hasur në shumë pika kontrolli, ku shoferi im bën përshëndetje ushtarake. Ai justifikon veten, duke më thënë në një farë mënyre se ai ishte, në të kaluarën, shef i policisë rrugore dhe se shumë nga ata djem kanë qenë nxënës të tij. Në rrugën për në Vlorë, kontrollet vijnë nga njerëz me rroba të thjeshta, me fytyrat e tyre të fshehura tërësisht nga kapuçët e zinj dhe mitralozët e drejtuar drejt qiellit”, rrëfen udhëtimin e tij gazetari i “Quattroruote”.
Tregu. “Gjatë rrugës gjej makina me targa italiane. Një, dy, tre dhe me radhë. Janë shumë në tregun e gjerë të hapur, përgjatë rrugës, disa kilometra nga Durrësi në drejtim të Vlorës. Audi, BMW, Mercedes si edhe modele pick-up të mëdha, janë ato që preferohen më shumë, në versionet me naftë, pasi ajo është më e lehtë për tu gjetur në krahasim me benzinën, e cila shitet edhe në shishe plastike përgjatë rrugëve. Ndalojmë dhe pretendoj të negocioj blerjen e një Volkswagen Passat TDI praktikisht të re. Pagesa vetëm me marka ose dollarë, ndërsa lira italiane nuk ju pëlqen aq shumë. Kushtonte 15 milionë lireta, ndërsa sipas listës së çmimeve kushtonte 40 milionë. Ajo ka targa italiane, por kjo nuk është problem, sepse askush nuk do të shqetësohej të konsultohet me regjistrin e automjeteve që qarkullojnë, pasi ai nuk ekziston më, pasi është shkatërruar pothuajse tërësisht gjatë ngjarjeve të 1997. Unë e mbyll marrëveshjen duke thënë se do të mendohem për këtë. Kthehemi në rrugë duke shijuar detin dhe plazhin me bunkerët e rrënuar, të ndërtuara kur Shqipëria komuniste dëshironte të mbrohej nga pushtimi i pritshëm i armiqve të NATO-s. Vlora është në mospërputhje, me kuajt e lirë që kullosin brenda rrethrrotullimeve. Fotografoj me përpikmëri secilën makinë me targa italiane, dhe kap disa Alfa, Fiat (madje edhe Coupe), Lancia, Ford dhe një BMW luksoze 740. Një herë në Itali, falë bashkëpunimit me policinë, kam konsultuar bazën e të dhënave të makinave të vjedhura në Itali dhe shifra është rreth 300 mijë në vit. Targat janë të gjitha të veturave të vjedhura, por jo gjithmonë korrespondojnë me modelin e regjistruar fillimisht. Në praktikë, pronarët e rinj i shkëmbejnë ato për të ngatërruar ujërat. Shumë makina, pasi janë përdorur për ca kohë, marrin rrugë të tjera, me destinacion Bullgarinë, Maqedoninë, ish-Republikat Sovjetike, madje edhe Azinë Qendrore. Janë vend të gatshme të mirëpresin çdo skrap. Kështu, zhvillohet kjo tregti, me përfitime të mëdha për ata që e praktikojnë”, shkruan Emilio Deleidi në reportazhin e tij duke kujtuar udhëtimin e 20 viteve më parë.
